Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego
Obowiązki. Wymagania. Aktualizacja.
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego (IBP) – opracowanie i aktualizacje
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego to obowiązkowa dokumentacja opisująca warunki ochrony przeciwpożarowej w obiekcie, procedury postępowania w razie pożaru, organizację ewakuacji oraz wymagane wyposażenie ppoż. Jest wdrażana przez właściciela/zarządcę/użytkownika obiektu i musi być dostępna dla ekip ratowniczych. Podstawowy zakres oraz wymagania znajdziesz w § 6 rozporządzenia MSWiA w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów.
Kogo dotyczy obowiązek posiadania IBP
IBP wymagają co do zasady obiekty lub ich części (strefy pożarowe) przeznaczone do: użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcji, magazynowania oraz inwentarskie. Z obowiązku zwolnione są tylko te, w których nie występuje strefa zagrożenia wybuchem i jednocześnie spełnione są progi wielkości (m.in. kubatura budynku ≤ 1000 m³, budynku inwentarskiego ≤ 1500 m³ lub powierzchnia strefy pożarowej obiektu innego niż budynek ≤ 1000 m²).
Spis treści
Kto odpowiada za IBP i kto może ją opracować
W praktyce IBP sporządza specjalista/inspektor ppoż. – to gwarantuje poprawność merytoryczną, zgodność z prawem i realność procedur.
Obowiązkowe Instrukcje Bezpieczeństwa Pożarowego (IBP)
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. z 2023 r. poz. 822)
§ 6 ust. 1: Określenie zakresu obowiązku posiadania IBP
Zgodnie z treścią Rozporządzenia, „Właściciele, zarządcy lub użytkownicy budynków lub ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich, zapewniają i wdrażają Instrukcję Bezpieczeństwa Pożarowego…”. Przepis ten wyraźnie wskazuje, iż opracowanie i wdrożenie IBP jest prawnie wymagane w odniesieniu do budynków o określonym przeznaczeniu, w tym:
Istotne jest również doprecyzowanie, że części budynków wyodrębnione jako odrębne strefy pożarowe mogą wymagać osobnych instrukcji bezpieczeństwa, stosownie do specyfiki danej strefy i rodzaju zagrożeń. Takie rozróżnienie podkreśla, że ocena ryzyka pożarowego i wynikające z niej procedury bezpieczeństwa są ściśle powiązane z przeznaczeniem oraz sposobem użytkowania konkretnej części obiektu, co wymaga indywidualnego podejścia przy opracowywaniu IBP.
Włączenie do katalogu podmiotów odpowiedzialnych za tworzenie i wdrażanie IBP także użytkowników obok właścicieli i zarządców wzmacnia zasadę współodpowiedzialności za bezpieczeństwo pożarowe. Innymi słowy, każda osoba czy podmiot prowadzący działalność w danym obiekcie jest zobowiązany do przestrzegania oraz realizacji środków określonych w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego.
Co musi zawierać IBP (program wg rozporządzenia)
§ 6 ust. 2: Obowiązkowe elementy Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego
Przepis ten wylicza dziewięć kluczowych elementów, które każda Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego (IBP) musi zawierać. Ich pełne i rzetelne opracowanie wymaga uwzględnienia szczególnych uwarunkowań wynikających z przeznaczenia i użytkowania obiektu:
Poniższa tabela przedstawia rozszerzone opisy poszczególnych elementów Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego (IBP), wskazanych w § 6 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2023 r. poz. 822). W każdej pozycji odniesiono się do konkretnych aspektów i wymagań wynikających z przepisów.
| Element Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego (IBP) | Opis szczegółowy |
|---|---|
| 1. Warunki ochrony przeciwpożarowej (§ 6 ust. 1 pkt 1) | – Charakterystyka pożarowa obiektu: przeznaczenie, sposób użytkowania, używane materiały i procesy technologiczne. |
| – Ocena zagrożenia wybuchem (o ile dotyczy): wskazanie, czy w budynku występują strefy zagrożenia wybuchem oraz określenie warunków, w jakich mogą one powstać. | |
| – Rodzaj i właściwości substancji palnych (np. ich temperatura zapłonu). | |
| – Uwzględnienie zagrożeń specyficznych dla danej działalności (np. magazynowanie materiałów niebezpiecznych). | |
| 2. Określenie wyposażenia w urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice (§ 6 ust. 1 pkt 2) | – Rodzaje i liczba urządzeń przeciwpożarowych wymaganych przez przepisy (np. systemy wykrywania i sygnalizacji pożaru, systemy oddymiania, stałe urządzenia gaśnicze, hydranty). |
| – Typy i rozmieszczenie gaśnic oraz częstotliwość ich przeglądów i konserwacji (z uwzględnieniem Polskich Norm lub wytycznych producenta). | |
| – Planowany harmonogram kontroli technicznych urządzeń ppoż. oraz odpowiedzialność za ich prawidłowe utrzymanie. | |
| 3. Sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia (§ 6 ust. 1 pkt 3) | – Procedury alarmowania (kto ogłasza alarm, w jaki sposób, za pomocą jakich środków). |
| – Instrukcje dotyczące bezpiecznej ewakuacji osób przebywających w obiekcie (kolejność działań, priorytety). | |
| – Wytyczne w zakresie organizowania pierwszej pomocy poszkodowanym (np. wskazanie lokalizacji zestawów pierwszej pomocy i osób przeszkolonych). | |
| – Szczególne procedury działania w razie innych zdarzeń (np. awaria instalacji gazowej, zagrożenie chemiczne). | |
| 4. Sposoby zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym (§ 6 ust. 1 pkt 4) | – Wskazanie procedur przy pracach takich jak spawanie, cięcie termiczne, używanie otwartego ognia, a także prace z materiałami łatwopalnymi lub wybuchowymi. |
| – Określenie wymogów dot. wyznaczania stref bezpiecznych, stosowania ekranów ochronnych, gaśnic itp. | |
| – Wskazanie środków zabezpieczających (np. nadzór przeciwpożarowy w trakcie i po zakończeniu prac). | |
| 5. Warunki i organizacja ewakuacji ludzi oraz praktyczne sposoby ich sprawdzania (§ 6 ust. 1 pkt 5) | – Wyznaczenie dróg ewakuacyjnych, wyjść awaryjnych, punktów zbiórki i sposobów ich oznakowania (zgodnie z Polskimi Normami). |
| – Określenie procedur przeprowadzania ewakuacji w różnych scenariuszach zagrożeń (pożar, awaria instalacji, zagrożenie chemiczne). | |
| – Metody organizacji ćwiczeń ewakuacyjnych: częstotliwość, sposób dokumentowania i oceny rezultatów. | |
| – Wskazanie osób odpowiedzialnych za koordynację i nadzór nad ewakuacją. | |
| 6. Sposoby zapoznania użytkowników obiektu z przepisami przeciwpożarowymi oraz treścią instrukcji (§ 6 ust. 1 pkt 6) | – Formy i częstotliwość szkoleń z zakresu ochrony przeciwpożarowej: szkolenia wstępne, okresowe, instruktaże stanowiskowe. |
| – Dodatkowe materiały informacyjne: np. tablice i znaki informacyjne, wyciągi z przepisów, instrukcje pisemne rozmieszczone w pomieszczeniach ogólnodostępnych. | |
| – Procedura potwierdzania znajomości przepisów przez pracowników, najemców czy gości (np. podpisy w rejestrze szkoleń). | |
| 7. Zadania i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej dla osób będących ich stałymi użytkownikami (§ 6 ust. 1 pkt 7) | – Wyznaczenie konkretnych osób odpowiedzialnych za prewencję, alarmowanie, prowadzenie ewakuacji i podstawową obsługę urządzeń ppoż. |
| – Zakres obowiązków pracowników w codziennej eksploatacji obiektu (np. kontrola drożności dróg ewakuacyjnych, zgłaszanie usterek sprzętu przeciwpożarowego). | |
| – Procedura egzekwowania przestrzegania przepisów i zasad ppoż. (m.in. upomnienia służbowe, system kar lub nagród). | |
| 8. Plany obiektów (§ 6 ust. 1 pkt 8) | – Rzuty kondygnacji zawierające dane m.in. o powierzchni, wysokości, liczbie kondygnacji, odległościach od sąsiednich obiektów. |
| – Oznaczenie dróg ewakuacyjnych, stref pożarowych, hydrantów, urządzeń przeciwpożarowych, kurków gazowych, stref zagrożenia wybuchem itp. | |
| – Plan sytuacyjny terenu, uwzględniający dojazdy i drogi pożarowe (dla służb ratowniczych). | |
| – Parametry pożarowe substancji palnych, gęstość obciążenia ogniowego w poszczególnych strefach. | |
| 9. Wskazanie osób lub podmiotów opracowujących instrukcję (§ 6 ust. 1 pkt 9) | – Nazwa firmy lub imię i nazwisko specjalisty uprawnionego do sporządzania IBP (np. inspektor bądź rzeczoznawca ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych). |
| – Dane kontaktowe, które umożliwią w przyszłości konsultacje czy ewentualne aktualizacje dokumentu. | |
| – Informacja o kwalifikacjach osób opracowujących instrukcję (certyfikaty, uprawnienia). |
Tak szeroki zakres wymagań potwierdza, że przygotowanie instrukcji odpowiadającej realnym potrzebom danego obiektu wymaga dogłębnej wiedzy z zakresu ochrony przeciwpożarowej, przepisów budowlanych oraz charakteru prowadzonej działalności. Konieczność włączenia planów budynków podkreśla wagę wizualizacji informacji o bezpieczeństwie pożarowym zarówno dla użytkowników obiektu, jak i służb ratowniczych. Wspomniane ryzyko wybuchu wskazuje z kolei, iż w przypadku specyficznych obiektów (np. o profilu przemysłowym) może być potrzebna bardziej zaawansowana ocena zagrożeń i wdrożenie specjalistycznych środków bezpieczeństwa.
Dla jakich obiektów nie jest wymagana Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego?
Zgodnie z przepisami prawa, Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego (IBP) nie jest obowiązkowa w odniesieniu do budynków lub ich wydzielonych stref pożarowych niespełniających kryterium występowania strefy zagrożenia wybuchem, jeżeli zarazem:
Należy podkreślić, że zwolnienie z wymogu opracowania IBP nie zwalnia właścicieli, zarządców czy użytkowników z obowiązku zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa pożarowego. W praktyce oznacza to konieczność stosowania innych środków ochrony przeciwpożarowej, w tym przestrzegania ogólnych zasad ppoż. określonych w obowiązujących przepisach.
Obowiązek przekazania IBP do Państwowej Straży Pożarnej
§ 6 ust. 2 Rozporządzenia stanowi również, że część IBP dotycząca warunków ochrony przeciwpożarowej (§ 6 ust. 1 pkt 1) oraz plany budynków (§ 6 ust. 1 pkt 8) muszą być przekazane właściwemu miejscowo komendantowi powiatowemu (miejskiemu) Państwowej Straży Pożarnej w celu wykorzystania ich do planowania, organizacji i prowadzenia działań ratowniczych. Ten obowiązek dotyczy przede wszystkim obiektów i terenów wymienionych w § 28 ust. 1 Rozporządzenia, które zazwyczaj obejmują większe i bardziej złożone obiekty. Komendant powiatowy PSP może zwolnić właściciela, zarządcę lub użytkownika obiektu z tego obowiązku, jeżeli nie spowoduje to niespełnienia wymagań operacyjnych straży. Może również zażądać uzupełnienia przekazanych dokumentów w uzasadnionych przypadkach.
Dodatkowe uwagi
Czy szkolenia przeciwpożarowe są obowiązkowe?
Szkolenia przeciwpożarowe są w Polsce obowiązkowe, co bezpośrednio wynika z przepisów prawa – w szczególności z Kodeksu pracy, Ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków. Pracodawcy mają prawny obowiązek przeprowadzania zarówno szkoleń wstępnych dla nowo zatrudnionych pracowników, jak i szkoleń okresowych dla całej załogi.
Zasadniczo wszyscy pracownicy (niezależnie od stanowiska czy stażu) są zobowiązani do uczestnictwa w szkoleniach przeciwpożarowych. Osoby nowo zatrudnione muszą odbyć szkolenie wstępne, będące integralnym elementem szkolenia BHP, w ciągu pierwszego dnia pracy. Dodatkowo, przepisy nakładają na pracodawców obowiązek organizowania szkoleń okresowych – częstotliwość zależy od charakteru pracy i poziomu zagrożenia pożarowego. Pracodawca jest również odpowiedzialny za zapoznanie pracowników z przepisami ppoż. i procedurami postępowania w sytuacjach awaryjnych.
Zakres i rodzaje szkoleń przeciwpożarowych
W ramach szkoleń BHP obejmujących ochronę przeciwpożarową wyróżnia się:
Typowa tematyka obejmuje identyfikację potencjalnych źródeł zapłonu, zapobieganie pożarom, zasady alarmowania, ewakuację, lokalizację i wykorzystanie sprzętu gaśniczego, a także podstawowe zasady pierwszej pomocy. Prowadzenie szkoleń powinno być realizowane przez wykwalifikowanych specjalistów lub inspektorów ochrony przeciwpożarowej z odpowiednim doświadczeniem.
Tworzenie i aktualizacja Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego
Podstawową zasadą przy opracowywaniu Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego (IBP) jest jej ścisłe dostosowanie do specyfiki danego budynku i charakteru jego użytkowania. Przygotowanie instrukcji zazwyczaj obejmuje kilka etapów:
W praktyce, przygotowanie IBP wymaga udziału wykwalifikowanych specjalistów z dziedziny ochrony przeciwpożarowej i przepisów budowlanych, a także doświadczenia w ocenie ryzyka.
Wymagania prawne dotyczące aktualizacji IBP
Zgodnie z przepisami, Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego musi być aktualizowana co najmniej raz na dwa lata ⁵. Konieczność jej modyfikacji zachodzi również w sytuacjach, gdy w obiekcie następują zmiany wpływające na warunki ochrony przeciwpożarowej – takich jak:
Każda dokonana aktualizacja IBP powinna być właściwie udokumentowana aby zapewnić pełną przejrzystość i zgodność z obowiązującymi regulacjami. Regularne weryfikowanie i odświeżanie treści instrukcji gwarantuje, że odzwierciedla ona bieżący poziom zabezpieczeń ppoż. w budynku i pozostaje w pełni zgodna z aktualnymi przepisami.
Podsumowanie
Przeprowadzona analiza prawna jednoznacznie wskazuje na kluczową rolę instrukcji bezpieczeństwa pożarowego i obowiązkowych szkoleń przeciwpożarowych w systemie ochrony przeciwpożarowej w Polsce. Zarówno posiadanie kompleksowej i aktualnej IBP, dostosowanej do specyfiki danego obiektu, jak i zapewnienie odpowiedniego przeszkolenia wszystkich pracowników w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, stanowią nie tylko wymóg prawny, ale przede wszystkim fundament skutecznej ochrony życia i mienia przed zagrożeniem pożarowym. Niedopełnienie tych obowiązków niesie za sobą poważne konsekwencje prawne i finansowe. W związku z tym, profesjonaliści zajmujący się tworzeniem i aktualizacją IBP oraz pracodawcy odpowiedzialni za bezpieczeństwo swoich pracowników, powinni na bieżąco śledzić wszelkie zmiany w przepisach prawa oraz korzystać z oficjalnych źródeł informacji, aby zapewnić pełną zgodność z obowiązującymi regulacjami i tym samym zagwarantować najwyższy poziom bezpieczeństwa.
Źródła
Co dalej?
Zadzwoń lub napisz – wykonam audyt, zaproponuję zakres, termin i przygotuję IBP kompletną do wdrożenia wraz z planami ewakuacji.
